نگاهی به ژورنالیزم افغانستان؛ از امپریالیزم تا ایستادگی

ژورنالیزم افغانستان، تابعی از سیاست‌ورزی در کشور، فراز و فرودهای زیادی را پشت‌سر گذاشته و یک خط مستقیم را دنبال نکرده‌ است؛ بلکه تجربه‌های گوناگون را از سر گذرانده‌ است که می‌توان آن را در قالب «سه دوره و شش روایت» شناسایی کرد. این مقاله دو هدف را دنبال می‌کند: یکی فهم اصول و مفروضه‌های این شش روایت و دوم، جهت‌گیری هر روایت در مقاطع گوناگون. پرسش این است که ویژگی بنیادین ژورنالیزم افغانستان در سده‌های نوزدهم، بیستم و بیست‌ویکم از ۱۲۵۲ تا ۱۴۰۰ هـ.ش چیستند؟ فرضیه‌ این است که ویژگی دور نخست با رویارویی ژورنالیزم ایستادگی و ژورنالیزم امپریالیست؛ ویژگی دور دوم با رویارویی ژورنالیزم ملی‌گرا و ژورنالیزم وابستگی؛ و دور سوم با رویارویی ژورنالیزم رهایی‌بخش- انتقادی و ژورنالیزم سرمایه‌داری لیبرال شناسایی‌پذیر است. در این نوشته، داده‌ها با روش تحلیل محتوای کیفی، تجزیه و تحلیل شده است و یافته‌های تحلیل نشان می‌دهند که هردو روایت غالب و مغلوب از دو منطق متضاد پی‌روی کردند. روایت ایستادگی با نگرش سیدجمال‌الدین افغانی در سده‌ی نوزدهم در برابر استعمار روی‌کار آمد، با کوشش‌ انیس تقویت شد و با نشریه‌های کوچک روشن‌فکری در سده‌ی بیست‌ویکم پایان ‌یافت. روایت استعمار، وابستگی و فاشیسم که در مقایسه با روایت ایستادگی غالب بوده است، در بیش‌تر رسانه‌ها و کنش‌های رسانه‌ای هم در دولت، هم نزد گروه‌های ایدیولوژیک و هم نزد مالکان رسانه‌های لیبرال، هم‌چنان وجود داشته است. این مقاله دو خط هم‌زمان را در تاریخ ژورنالیزم مورد تحلیل قرار می‌دهد و رابطه‌ی رسانه‌ را با سیاست و فرهنگ در یک بافت اقتصاد سیاسی نشان می‌دهد.

A Look at Afghanistan Journalism; From Imperialism to Resistance

Afghan journalism, a function of politics in the country, has gone through many ups and downs and does not follow a straight line. Rather, it has gone through various experiences that can be identified in the form of “three periods and six narratives.” This article pursues two goals: one is the principles and assumptions of these six narratives and the second, the orientation of each narrative at different stages. The question is what is the fundamental characteristic of Afghanistan journalism in the nineteenth, twentieth, and twenty-first centuries from 1873 to 2021? The hypothesis is that the characteristic of the first period is identifiable with the confrontation of resistance journalism and imperialist journalism; the characteristic of the second period is identifiable with the confrontation of nationalist journalism and dependency journalism; and the third period is identifiable with the confrontation of critical-revolutionary journalism and liberal- capitalist journalism. In this paper, textual data was analyzed using a qualitative analysis method, and the analytical analyses show that both the dominant and the defeated narratives followed two opposing logics. The narrative that emerged with Jamaluddin Afghani’s attitude towards colonialism in the nineteenth century was strengthened by the efforts of Anis and ended with small intellectual publications in the twenty-first century. The narrative of colonialism, dependency and fascism, which is dominant compared to popular narratives, still exists in most media and media practices, both in the state, among ideological groups and among liberal media owners. This article analyzes two simultaneous lines in the history of journalism and shows the relationship of media with politics and culture in a political context economy.